Хуҷанд шаҳрест дар шимоли Тоҷикистон ва маркази маъмурии вилояти Суғд. Хуҷанд пас аз Душанбе дуввумин шаҳри сераҳолии Тоҷикистон аст. То 1 январи соли 2019 дар он 181,600 нафар одамон зиндагӣ мекарданд. Хуҷанд яке аз қадимтарин шаҳрҳои Осиёи Марказист. Мисли бисёр дигар шаҳрҳои қадимӣ, Хуҷанд дар назди дарёе бунёд ёфтааст – ин дарёи Сирдарё астю
Хуҷанд шаҳри дарёӣ аст ва Сирдарё қисман дарёи шаҳрист. Дарё меҳвари марказии шаҳр буда, ҷуғрофияи образнок, таърихӣ ва ахлоқии онро дар соҳили чап ва рост месозад.
Ҳам шаҳри Хуҷанд ва ҳам дарёе, ки дар он бунёд ёфтааст, дар тӯли мавҷудияти тӯлонӣ номҳои зиёд доштанд. Ҳам шаҳр ва ҳам дарё бисёр дигаргуниҳо ва тағиротҳоро аз сар гузаронидаанд. Дар инфрасохтори дарё дигаргуниҳои назаррас ба амал омаданд — пулҳо ва истгоҳҳои барқии обӣ, системаи каналҳо барои обёрии заминҳои кишоварзӣ ва корхонаҳои саноатӣ сохта шуданд. Дар натиҷа, ҳаёти ҳайвонот, наботот, экологӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар шаҳр ва атрофи он низ ба куллӣ тағир ёфт.Худи ин минтақа мансубияти маъмурии худро борҳо иваз кард — аз мулки як формасияи давлат ба давлати дигар гузашт. Аҳолии минтақа инчунин бо сабаби муҳоҷират, забт ва дигаргуниҳои дигар дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии минтақа тағир ёфт.
Шаҳри Хуҷанд, бино ба маълумоти сарчашмаҳои таърихӣ, аз ҷониби Искандари Мақдунӣ ҳангоми забт кардан дар минтақа бунёд ёфтааст ва ба он Искандарияи Эсхата (Искандария Далняя) ном гузоштааст. Дар давраи мустамлика аз ҷониби Империяи Русия, шаҳр Хуҷент номида мешуд ва дар давраи шӯравӣ аз соли 1936 то 1991 ба шарафи Владимир Ильич Ленин шаҳр Ленинобод ном гирифт. Шаҳр дар давраҳои гуногуни таърихӣ Танаис, Яксарт ва Сирдария ном дошт.
Ҳамин тавр, муаррихи ҷаҳони бостонӣ Флавий дар асри дуюми мелодӣ навиштааст: «Худи ӯ [Искандари Мақдунӣ] тасмим гирифт, ки дар рӯди Танаис бо номи худ номи шаҳре пайдо кунад». Хуҷанди бостонӣ маркази савдо ва ҳунар буд. Дар ҳамлу нақли борҳо дарёи Сирдарё истифода мешуд, ки дар канори он киштиҳои дарёӣ парвоз мекунанд.Барои хидмат расондан ба онҳо, дар соҳили рости дарё, дар рӯ ба рӯи шаҳр ҳавлиҳо барои савдогароне буданд, ки аз Чоч ва Фаргона омада буданд. Географи асри X Мукаддасӣ навиштааст: «Хуҷанд шаҳри хушнудист, дар ин тараф аз он дида шаҳри зеботаре нест, дар миёнаи он дарё ҷорӣ мешавад ва кӯҳе дар шафати он …, ҳакимон ва шоирон ситоиш мекунанд он. » Хуҷанд дар ёддоштҳои Бобур (Бобур Номи) — охирин Темуриён ва асосгузори сулолаи Муғулҳо дар шимоли Ҳиндустон низ зикр шудааст.
Дарё инчунин дар мудофиаи шаҳр аз истилогарон нақши муҳим дошт. Ҳамин тариқ, дар вақти ҳимояи Хуҷанд аз сарбозони Чингизхон аз ҷониби Теиур Малик дар соли 1220 буд.
«Шаҳри нав»
(Шаҳри нав) — ин ном ба шаҳраки мустамликавии Хуҷанд пас аз забти шаҳр аз ҷониби Империяи Русия дода шудааст. Ҷой барои қисми Русия дар рахи танге байни дарёи Сир ва шаҳр ҷудо карда шуда буд, ки аз қалъаи шаҳр то пули чӯбин дар болои дарё партофташуда дарозӣ дошт. Ин қисмат аксар вақт зери об монд.9 сол, аз сабаби сераҳолӣ шудани маҳаллаи Русия дар наздикии истгоҳи роҳи оҳан, як қисмат барои як деҳаи русӣ ҷудо карда шуд.
Муҳосира ва ҳамла ба шаҳри мустаҳками Хуҷанд аз 17 то 24 майи соли 1866
Шаҳри Ленин
Дар давраи байни 1936 ва 1991, Хуҷанд Ленинобод — ё «Шаҳри Ленин» ном дошт. Қисми муҳими барномаи рушди Шӯравӣ нақшаи электриконии тамоми кишвар буд. Дар Осиёи Миёна лоиҳаҳои сохтмони нерӯгоҳҳои бузурги обӣ дар дарёҳои дорои манбаъҳои кӯҳӣ на танҳо ҳамчун корхонаҳои инфрасохторӣ, балки ҳамчун як қисми табдили бузурги табиат бо мақсади сохтмони коммунизм тавсиф карда мешуданд. Сарчашмаҳои расмии давраи аввали Шӯравӣ, инчунин суханварӣ дар солҳои 60-ум, раванди бунёди нерӯгоҳҳои барқи обиро дар доираи нақлҳои қаҳрамононаи «ром кардани дарёҳои ваҳшӣ» ва «забти дашти гурусна» тасвир мекунанд.
Дар давраи шӯравӣ шаҳр «ба соҳили рост қадам гузошт» — Хуҷанди нави сотсиалистӣ дар канори қаблан беодами Сирдарё ба воя расидааст. Дар қисми санглохи доманакӯҳи Сир микрорайонҳои муосир сохта мешаванд. Дар китоби «Мероси меъмории Хуҷанд» муаллифон Муқимов ва Мамаджанова менависанд: «Ва албатта, Сирдарё зинати тамоми шаҳр аст, ки дар тан» курта «-и бетонии сохил бо гарданбанди сабзи соҳилӣ дорад минтақаи боғ, пулҳои зебо, ки ҳарду соҳилро ба маҷмааи ягонаи ҷудонашавандаи рушди шаҳр пайваст мекунанд »(1993, с.32).
Дарё ва иҷтимоӣ
Дарё ба ташаккули шаклҳои гуногун ва беназири ҳам намудҳои ҷамъиятӣ ва ҳам сирри ҷамъият мусоидат мекунад. Сарчашмаҳои таърихӣ нишон медиҳанд, ки дар соҳили дарёи Сирдарёи Хуҷанд, сокинони маҳаллӣ вақти зиёдеро сарф мекарданд. Дар ин ҷо оҳан-хонҳо сохта шуданд — хонаҳои меҳмонии мардона ва ҷойҳои мулоқот, инчунин чойхонаҳо ё самовархонҳо, ки онҳо ҳамчун меҳмонхона ва ошхона ва ҷои истироҳати мардони шаҳр хизмат мекарданд, ва дар он ҷо онҳо соатҳои дароз дар тапчанҳо буданд — платформаҳои чӯбӣ дар назди обанборҳо ва соҳили дарё … Ҳаммомҳо одатан барои мардон пешбинӣ шуда буданд, дар ҳоле ки ташрифи занон ба ваннаҳо нисбат ба дигар кишварҳои шарқ хеле маҳдуд буд.
Имрӯз, инчунин як соҳили оммавии соҳили рост, як ҷомеаи хурди Хуҷандро (тақрибан пурра аз мардон иборат аст) ҷамъ меорад, ки субҳидам дар ин ҷо вохӯрда, машқ мекунанд, дар дарё шино мекунанд ва баъдтар чой менӯшанд, шатранҷ ва нард бозӣ мекунанд ва ахборотро иваз мекунанд . Дуртар аз соҳил, рӯзона ва шом мардон дар сояи купруки шаҳр, дар назди майхони пинҳонӣ, ки аз чашмони бегонаи раҳгузарон пинҳон аст, ҷамъ меоянд. Ҳангоми ғуруби офтоб якчанд сайёдони якка бо чӯбҳо ва ҷӯйборҳо ба назар мерасанд, ҳарчанд бисёриҳо шикоят мекунанд, ки сайдҳо сол аз сол кам мешаванд.
Минбаъд дар болооб сокинони Хуҷанд ва меҳмонони шаҳр барои истироҳати оилавӣ дар соҳили Баҳри Тоҷик — обанбори сунъӣ, ки дар натиҷаи сохтмони нерӯгоҳи барқи обии Қайроққум «Дӯстии халқҳо» дар соли 1956 пайдо шудааст, ҷамъ меоянд. Ҳамин тариқ, ҳамкорӣ бо дарё ва дастрасӣ ба сарчашмаҳои гуногуни он хусусияти гендерӣ доранд.
Ҷинс ва шиноварӣ
Вақте ки Моҳира Суяркулова дар тобистони солҳои 2017 ва 2018 омӯзиши саҳроии ҳамкории одамон бо дарёи Хуҷанд ва атрофи онро анҷом дод, ӯ мушоҳида кард, ки мардон ва занон бо дарё гуногун муносибат мекунанд. Яке аз мисолҳои чунин фарқият фарқияти қобилият ва қобилияти шиноварӣ дар дарё аст.
Тибқи қоидаҳои вомвожаҳо ва гуфтанашуда, мардон метавонанд озодона дар танаҳои шиноварӣ шино кунанд ва ё ҳатто ба либоси таги худ кашида шаванд, дар ҳоле ки занон танҳо дар тан либоси шими дароз ва шими тоҷикӣ ба об мераванд. Меъёрҳои гендерии хоксорӣ ва покдоманӣ барои занон минтақаи обро ҳамчун минтақаи хатарнок муайян мекунанд — дар ин ҷо ҷинс ва тартиботи иҷтимоӣ ҳамчун хатар ба назар мерасанд ва аз ин рӯ нигоҳубини махсусро талаб мекунанд. Ҳамин тавр, амалан ҳама ҷойҳои ҷамъиятии назди об — соҳилҳо, ҳавзҳо ва чойхонаҳо дар соҳили Сирдарё ҳамчун ҷойҳои мардона ҳисобида мешаванд. Ин маънои онро дорад, ки занон имкони шиновариро омӯхта наметавонанд, дар ҳоле ки ҳузури онҳо дар минтақаҳои «мамнӯъ» метавонад ба эътибори онҳо зарари ҷиддӣ расонад.
