Ноҳияи Қазалии вилояти Қизилурда дар ҷараёни поёноби Сирдарё ҷойгир аст. Дар ноҳияи Қазолӣ тақрибан 80 ҳазор нафар зиндагӣ мекунанд. Қисми зиёди аҳолӣ дар шаҳраки хурд дар Айтеке Би зиндагӣ мекунанд, ки дар атрофи истгоҳи роҳи оҳан бунёд ёфтааст. Роҳи оҳан дар иқтисодиёти маҳаллӣ нақши калон дорад. Зиндагии асосии мардуми деҳот кишти шолӣ, парвариши чорво, моҳидорӣ, даравидани қамиш ва боғҳои полизӣ мебошад
Оби Сирдарё асосан барои обёрӣ истифода мешавад, аммо то 15 соли пеш дарё инчунин манбаи оби лӯлаи об буд. Сарбанди Баскара, ки солҳои 1963-1970 сохта шудааст, як қисми асосии инфрасохтори гидрологӣ мебошад, ки обро аз Сирдарё ба шабакаи каналҳои обёрӣ, маҷрои обхезӣ ва кӯлҳои лаби дарё равон мекунад. Бар хилофи чашмдошти ман, каналҳо ва ҷӯйборҳои обёрӣ аз замони пеш аз шӯравӣ пайдо шуданд. Каналҳо канда шуданд, то обҳоро барои обёрӣ аз сӯи қабилаҳои маҳаллӣ интиқол диҳанд (ҳамааш ба Киши Ҷуз тааллуқ доранд). Он каналҳо баъдтар дар замони шӯравӣ васеъ карда шуданд. Дар нутқи маъмулӣ, ин каналҳоро бо номи қабилае, ки онҳоро кобидааст, ёдовар мешаванд. Ҳикояҳои кофтани он каналҳо дар таърихи шифоҳӣ мавҷуданд, яъне шежире (насабнома).
Сирдарёро аксар вақт ҳамчун нишонае меноманд, ки ду минтақаи ҷудогонаи иҷтимоию ҷуғрофиро ба вуҷуд меорад, яъне «Сир» ва «Қир», ки аввал минтақае дар соҳили дарё будааст, дар ҳоле ки дуввум нимбиёбони Қарокум ба шимол тӯл кашидааст дарё. Биёбони дигар, Қизилкум, дар ҷануби дарё ҷойгир аст. Ин тақсимоти Сир-Қир барои тавсифи чизҳои мухталиф, аз қабили муҳоҷирати мавсимӣ, василаи зиндагӣ ва ҳатто шӯхӣ истифода мешавад.
Портрети дарёи Сир, ки онро мардум дар Қазалӣ ‘тасвир кардаанд’ дараҷаи мухталиф доранд. Дар миқёси калонтар, дарё якхела ва ба ин васила бештар ‘муҳити зист ва камтари системаи техникӣ» ба назар мерасад, дар ҳоле ки дар миқёси начандон калони маҳаллӣ дарё ҳамчун як системаи мураккаби экологӣ-техникӣ ба ҳисоб меравад. Истифодаи дарё аз тариқи сохтани сарбандҳо ва сарбандҳо одатан мардуми маҳаллӣ ба хубӣ дарк карда мешаванд, аммо дарёи пурзӯр шукӯҳи «дарёро дар ҳамон рӯз» надорад, вақте ки он соле ду маротиба обхезӣ мекард. Чунин ба назар мерасид, ки дарёи сероб эҳтиром ва эҳтироми бештар дошт. Дарёи Сир ҳар қадар ром шавад, ҳамон қадар одамоне, ки мустақиман бо дарё кор намекунанд, камтар онро пай мебаранд. Сокинони маҳаллӣ майл доранд, ки рӯйдодҳои шадиди беҳтар аз қабили обхезӣ ва хушксолиро ба ёд оранд, гарчанде ки дар ин муддат чунин ҳодиса рух надодааст.
Сохтмони сарбанди обёрии Казалӣ
Соли 2020 сарбанди Казалӣ 50-сола шуд! Қарор дар бораи сохтани се сарбанди бузург дар дарёи Сир, яъне сарбандҳои Қизилорда, Яна-Қӯрғон ва Казалинск, аз ҷониби Шӯравӣ ҳанӯз дар соли 1939 қабул шуда буд. Аммо сохтмони сарбанди Казалӣ, ки онро «азими дуввум» номиданд дар Сирдарё бо сабабҳои гуногун ба таъхир афтод ва дар соли 1963 оғоз ёфт ва то соли 1970 ба итмом расид. Мувофиқи ҳисобҳои аввалия, сохтмони сарбанди Казалӣ 13,2 миллион рублро ташкил медиҳад, аммо он 17,1 рублро ташкил медиҳад. Трести «Кызылордаводстрой» ҳамчун пудратчии асосии сохтмони сарбанд хидмат кардааст. Аксар вақт сохтмон бо таъминоти номураттаби семент, пӯлоди арматураи навъи аъло ва дигар масолеҳи сохтмонӣ суст мешуд. Рӯзи 8 декабри соли 1969, маҷрои дарё сарбанд баста шуд ва сарбанди Казалӣ то давраи санҷиш то 8 октябри соли 1970 шурӯъ кард. Дар ин давра ягон камбудие ошкор карда нашуд ва 8 октябри соли 1970 сарбанди Казалӣ расман ба кор шурӯъ кард.
Сирдарё манбаи ивазнашавандаи рӯзгори қабилаҳои маҳаллӣ буд, ки дар соҳили он зиндагӣ мекарданд. Дар айни замон, оби пурқувват ва пешгӯинашавандаи дарё ба рассомон, сарояндагон ва достонсароён илҳом бахшид. Масалан, сурудҳо ва ривоятҳои маҳаллӣ дар бораи мардуми маҳаллӣ, ҳайвоноти Сирдарё ва инчунин дар бораи худи дарё нақл мекунанд.
